A derradeira leición do mestre

A derradeira leición do mestre é un óleo de dous metros de alto pintado por Castelao para un acto celebrado no centro ourensán de Bos Aires o  17 de agosto de 1945. O acto, instaurado por Castelao no seu exilio como o Día dos Mártires Galegos,  é unha homenaxe a Alexandre Bóveda, fusilado o 17 de agosto de 1936 por “traizón”. 

O óleo do 1945 ten a súa orixe nun debuxo, o número 6, de Galicia Mártir (1937), que xunto con Atila en Galicia (1937) e Milicianos (1938) foma parte dos coñecidos como Álbums da Guerra.

Do debuxo orixinal fixéronse miles de reproducións en revistas e, no ano 1939, a República converteuno nun selo, o de 90 céntimos. O propio Castelao iniciou unha longa viaxe que o levou nos anos 37 e 38 por varios lugares do mundo para describir os horrores da guerra en España através destes seus debuxos. 

Cando Castelao morre, en xaneiro de 1950, é dada a orde, desde a Dirección General de Prensa de Franco, de non facer mención ningunha na súa necrolóxica a “los álbumes de la guerra civil”, entre outras cuestións.

Por que estaba Castelao no exilio, no que morreu,  cando pintou o cadro? Quen era Alexandre Bóveda, fusilado o 17 de agosto de 1936? Onde está conservado ese cadro? Que simboliza?

Por que pinta Castelao eses Álbums da guerra? En que ano o fai e en que contexto? Cando puideron publicarse eses álbums na Galiza? Onde están conservadas as estampas orixinais? 

Castelao foi debuxante, pintor, escritor e político. En moitas das súas obras artísticas combina a literatura coa pintura e, en todas elas, agroma o seu pensamento político, condensado finalmente no ensaio Sempre en Galiza.

Para entendermos Castelao debemos coñecer a  súa obra de primeira man, ver os debuxos, os cadros, ler os textos. Debemos coñecer tamén o contexto en que vive para analizarmos despois cal era a súa intención cando crea, por exemplo, “A Marquesiña” de Cousas, os contos de Retrincos, o ensaio Sempre en Galiza ou o cadro A derradeira leición do mestre.

Non podemos entender a transcendencia de Castelao se non sabemos nada da Galiza da época en que viviu: das Irmandades da Fala, da intensa campaña a favor do I Estatuto de Autonomía (aprobado en referendo o 28 de xuño de 1936 por unha enorme maioría do pobo galego), do golpe de estado do 18 de xullo de 1936 para derrocar a II República, da violencia, da represión, da posterior ditadura.

É moi difícil entendermos a dimensión do cadro na súa totalidade se non lemos algo sobre isto todo. No mínimo deberiamos ver os seguintes documentos:

• Sobre a represión en Galicia, o episodio “La Tempestad del 36”, inserido no documental La memoria recobrada, emitido en castelán pola RTVE, pode ser visto premendo aquí 

• Sobre Alexandre Bóveda, información na páxina da fundación que leva o seu nome, premendo aquí

• Sobre Castelao, presentación elaborada por Trafegando Ronseis: premendo aquí

• A noticia da chegada do cadro a Galiza nalgunha prensa galega: Praza Pública