Noela Gutiérrez

Adianto da curtametraxe que Noela Gutiérrez gravou este verán en Lalín, baseada en Un ollo de vidro

Mais o lume que alampea xamais o veredes morto

Campa de Celso Emilio Ferreiro

Nota necrolóxica

Labregos do Tempo dos Sputniks

Disco: Libremente, Editor Xosé Aldea,Febreiro 2016
Batería, teclados,acordeón e percusión: Lydia Botana (Bolboreta).
Guitarras,cavaquinho e voz:Leonardo Fdez. (Leo).
Voz: Serxio Regos ´O García´.

Deron os abecedarios
a nova da túa morte,
meu vello can de palleiro,
meu vello can de palleiro,
abandonado da sorte.

Un poeta sen fortuna
morto de morte matada
mentres soñaba coa terra,
mentres soñaba coa terra,
malferida a malpocada.

A moura necroloxía
resultou ser unha trola
da xente anana e mesquiña,
da xente anana e mesquiña,
a quen o teu verbo esfola.

Xente á que debes dicirlle
sorrindo e sen acritude:
os mortos que vós matades,
os mortos que vós matades,
gozan de boa saúde.

Pode o corpo ser vencido,
pode o dereito ser torto,
mais o lume que alampea,
mais o lume que alampea,
xamais o veredes morto.

CELSO EMILIO FERREIRO, Cimenterio privado, Edicións Roi Xordo, 1973

Podes ler neste blogue todos os temas de Celso Emilio Ferreiro que Os Labregos do Tempo dos Sputniks cantan no disco Libremente: Preme aquí

Para sabermos na primeira reunión

Que é un club de lectura?

Grupo de persoas ás que lle presta ler.

Lectura individual do mesmo libro (ou parte do libro)

Posta en común o día marcado para a reunión (diferentes opinións, dúbidas, experiencias...)

Actividades relacionadas coa lectura (vídeos, xogos, música...)

Como funciona este club de lectura?

Non é preciso comprar os libros.

Hai un exemplar na biblioteca para cada persoa. Nalgúns casos, os exemplares deberemos compartilos entre varias persoas.

A única norma que temos é tratar ben os libros da biblio e devolvelos en bo estado no prazo marcado.

Reunirémonos na biblioteca durante o recreo de mediodía de mércores ou xoves como mínimo dúas veces por trimestre.

Poderemos reunirnos máis veces se precisamos ou queremos facelo.

O clube chámase Levedar a Língua.

Este curso queremos qeremos traballar o proxecto O Noso, por iso Levedaremos o noso.

Ten un blogue, unha páxina de Facebook e, desde este curso, Instagram.

Tamén ten unha canle de youtube onde podemos subir cousiñas.

Que faremos nesta reunión?

Presentarnos nós (como lectoras e lectoras: por que, para que, onde, canto lemos?, que esperamos do club?...)

Presentar a persoa que escribiu a obra que imos ler.

Durante esta semana poderedes recollelos no horario de apertura da biblioteca co voso número de carné.

Marcar a data para a seguinte reunión: Día e hora. Ata onde lemos para ese día (podemos ler máis se queremos, pero non podemos contar o que pasa a outras persoas).

Seguir o blogue.

Se temos algunha idea para facer para ese día, podemos proporlla a Bea antes da reunión).

Lemos e levedamos o noso

Esta semana temos as primeiras reunións do clube Levedar a Lingua.

Queremos aprender de nós mesmas, daquilo que temos próximo, do que sucedeu na nosa aldea hai tempo, do que cantamos, vivimos, soñamos, sentimos un día, do que nos rodea agora e, quen sabe, se tamén nos dará para falarmos do futuro. Tentaremos colaborar co proxecto da escola "O noso", de aí o noso nome para este curso, que dá título a esta entrada.

Comezamos, pois, a nosa andaina cun masacre que sucedeu en Oseira o 22 de abril de 1909 e con dous libros que fan referencia a este feito e xa están na biblioteca:

Un ollo de vidro, Memorias dun esquelete, de A. Daniel Rodríguez Castelao, publicado pola editorial Céltiga en 1922.

Xente ao lonxe, Eduardo Blanco Amor, 1972. Leremos a edición restaurada de 2014, a primeira que, grazas ás investigacións de Xosé Manuel Dasilva, reconstrúe definitivamente a versión orixinal, fanada pola censura nos anos 70.

Pasar a mellor vida

Coñeces algún cemiterio galego no que se organicen visitas para turistas?

Sabes onde está soterrada Asunción, a primeira muller rexistrada como vítima de violencia de xénero?

Hai algún cemiterio nos concellos de S. Cristrovo de Cea ou Piñor cunha escultura de Antón Faílde?

Sabes de cantas maneiras podemos expresar en galego o momento da morte?

Nesta entrada ofrecémosche algunhas ligazóns onde poderás encontrar resposta a estas preguntas:

• O primeiro é unha selección que o xornal dixital Praza Pública fixo de doce cemiterios galegos e que podes consultar  aquí

• Tamén che recomendamos que visites a páxina do concello de Piñor, onde recollen unha selección de monumentos funerarios ben interesantes. Entra aquí

• Por último, e sobre a maneira de denominarmos a morte en galego, recomendámosche varias lecturas, segundo teñas máis ou menos curiosidade. Fíxate primeiro no que di Alonso Montero:

“O morrer é algo tan importante, orixina tal multitude de reaccións (tristura, xenreira, medo...) que, por forza, un idioma vese na obriga de forxar as denominacións concordes co mundo das inquedanzas que a morte provoca entre as xentes. O morrer non sempre se presenta como un feito grave ou doloroso. Xusto por ser un feito patético, unha terrible mágoa, é polo que o home inventa os eufemismos, é dicir, aquelas fórmulas que, aludindo a unha realidade tremenda, réstanlle tremendismo (finar, falecer, entregar a alma, irse etc. no canto de morrer). Tamén o humor, a rexouba e mais o xogo poden presidir algunha denominación cando concorren algunhas circunstancias (irlle gardar os pitos ó cura, ir dar esterco). Neses intres nós estamos por enriba da morte, perdémoslle o respecto, e podemos xogar a nomeala de cen maneiras expresivas. Non nos estrañe, pois, que a realidade “morrer” orixine en calquera lingua un feixe, non pequeno, de denominacións. Xesús Alonso Montero, “As duascentas vinte maneiras de morrer en Galicia” (adaptado)

Podes buscar algunhas desas maneiras na primeira unidade do manual Para dar trela

Se tiveres moita curiosidade, podes descargar nesta ligazón unha comparativa ben curiosa entre o galego e o alemán para referirse á morte (da páxina 83 a 97): 

De morrermos en galego ou de epitafios falaremos noutro artigo.

Imaxe: cemiterio de Loeda do blogue https://imaxesenanacos.com/2014/03/28/un-poeta/

A derradeira leición do mestre

A derradeira leición do mestre é un óleo de dous metros de alto pintado por Castelao para un acto celebrado no centro ourensán de Bos Aires o  17 de agosto de 1945. O acto, instaurado por Castelao no seu exilio como o Día dos Mártires Galegos,  é unha homenaxe a Alexandre Bóveda, fusilado o 17 de agosto de 1936 por “traizón”. 

O óleo do 1945 ten a súa orixe nun debuxo, o número 6, de Galicia Mártir (1937), que xunto con Atila en Galicia (1937) e Milicianos (1938) foma parte dos coñecidos como Álbums da Guerra.

Do debuxo orixinal fixéronse miles de reproducións en revistas e, no ano 1939, a República converteuno nun selo, o de 90 céntimos. O propio Castelao iniciou unha longa viaxe que o levou nos anos 37 e 38 por varios lugares do mundo para describir os horrores da guerra en España através destes seus debuxos. 

Cando Castelao morre, en xaneiro de 1950, é dada a orde, desde a Dirección General de Prensa de Franco, de non facer mención ningunha na súa necrolóxica a “los álbumes de la guerra civil”, entre outras cuestións.

Por que estaba Castelao no exilio, no que morreu,  cando pintou o cadro? Quen era Alexandre Bóveda, fusilado o 17 de agosto de 1936? Onde está conservado ese cadro? Que simboliza?

Por que pinta Castelao eses Álbums da guerra? En que ano o fai e en que contexto? Cando puideron publicarse eses álbums na Galiza? Onde están conservadas as estampas orixinais? 

Castelao foi debuxante, pintor, escritor e político. En moitas das súas obras artísticas combina a literatura coa pintura e, en todas elas, agroma o seu pensamento político, condensado finalmente no ensaio Sempre en Galiza.

Para entendermos Castelao debemos coñecer a  súa obra de primeira man, ver os debuxos, os cadros, ler os textos. Debemos coñecer tamén o contexto en que vive para analizarmos despois cal era a súa intención cando crea, por exemplo, “A Marquesiña” de Cousas, os contos de Retrincos, o ensaio Sempre en Galiza ou o cadro A derradeira leición do mestre.

Non podemos entender a transcendencia de Castelao se non sabemos nada da Galiza da época en que viviu: das Irmandades da Fala, da intensa campaña a favor do I Estatuto de Autonomía (aprobado en referendo o 28 de xuño de 1936 por unha enorme maioría do pobo galego), do golpe de estado do 18 de xullo de 1936 para derrocar a II República, da violencia, da represión, da posterior ditadura.

É moi difícil entendermos a dimensión do cadro na súa totalidade se non lemos algo sobre isto todo. No mínimo deberiamos ver os seguintes documentos:

• Sobre a represión en Galicia, o episodio “La Tempestad del 36”, inserido no documental La memoria recobrada, emitido en castelán pola RTVE, pode ser visto premendo aquí 

• Sobre Alexandre Bóveda, información na páxina da fundación que leva o seu nome, premendo aquí

• Sobre Castelao, presentación elaborada por Trafegando Ronseis: premendo aquí

• A noticia da chegada do cadro a Galiza nalgunha prensa galega: Praza Pública

Lecturas con xénero

Iniciamos o descanso coas lecturas que fixemos ao longo do curso.

Despois deste tempo teño a certeza de que temos unha visión máis alargada do tema.

Esta selección está composta polas lecturas dos dous grupos do Clube de lectura e polas recomendacións que se fixeron ao longo deste tempo. Quedan cousas, claro. Máis nunca cabe todo nun blogue.

Nós tamén Navegar

Con este título quixemos homenaxear a Xohana Torres e a todas as poetas, e músicas, galegas.

Foi un proceso precioso como profe. Traducir Xohana Torres ao catalán, repartir libros de poemas, repartir músicas, discutir sobre os poemas, sobre as músicas, sobre as gravacións,..

Foi unha delicia, para min, oír estes poemas nas voces do alumnado.

Grazas

Os poemas están aquí. E algúns audios dos que gravamos.

Grazas a Xiko Paradelo polo deseño para a capa.

Grazas a Alicia e a Xiana por nos axudar cos cables e cos micros.

E a Martiño, que con paciencia subiu os arquivos ao soundcloud.

Día de Rosalía

Un día moi especial neste curso foi o concerto das Tetas Van no auditorio Manuel María do Carballiño.

No palco César, Alicia, Xiana, Rocío e Marta de Canela Cafuné leron o manifesto Abride a Fiestra que María Reimóndez tiña escrito especialmente para este día.

Despois quedamos algunhas persoas para entrevistar o grupo e Martiño Ramos, o profe de música elaborou este vídeo que lle deu tanto traballo.

"A muller na música", un dos temas deste curso do Club de Lectura dos que eu, particularmente, gocei máis...

Facendo memoria

Cando acaba o curso dámonos conta de que hai moitas cousas que, de non seren partilladas, poden quedar no esquecemento.
Por iso recollemos algunha nesta entrada. Para un día. Por se fixeren falta.

A primeira é un vídeo que a profe Conchi nos enviou cando estabamos tratando a muller na ciencia, despois de que o alumnado lese A señorita Bubble, de Ledicia Costas. Recordounos a Marie Curie e nós recordamos nese día dez mulleres galegas científicas.

Letras ao vento

O fondo da festa, preparado por Infantil.

O 25 de maio celebramos na escola a Festa das Letras 2018 dedicada a María Victoria Moreno. Comezamos ás catro da tarde esta homenaxe presentada por César Bautista e Sara de 3º da ESO para ela e para todas as mulleres que continúan traballando día a día pola nosa lingua e pola nosa cultura. 

Deu inicio ao acto o alumnado de Educación Infantil cunha fermosa representación de “Nico e Miños”, un conto de María Victoria que podedes ver con pictogramas na seguinte ligazón grazas ao traballo do CEIP Anxo da Garda.

O alumnado de Infantil

A seguir, o alumnado de 6º de Primario representou unha selección de contos e anécdotas dos que podemos tirar aprendizaxe para a vida. Por iso decidiron chamar a súa intervención Contos da vida.

Alumnado de 6º de Primaria

A encargada da biblioteca, Ana, xunto con Sara, Mercedes e Conchi deron a coñecer os premios do concurso "Versos ao lombo" e repartiron os premios entre as persoas gañadoras das diferentes categorías. 

FB da biblio 

Persoas premiadas no concuro "Versos ao lombo"

O alumnado de 2º e 1º de Primario fixo unha lectura de versos da homenaxeada.

Aquí vos deixamos a súa selección de versos:

Do libro Eu conto, ti cantas…, editado por Edicións Xerais. Col. Merlín, 2005:

¡XA NON TEÑO MEDO! (fragmento)

Eu durmo na bufarda

porque son malo,

porque esperto de noite

e porque falo.

Mais mamá dixo

que podía chamala

de ser preciso.

* * *

Anque os primeiros días

pasei ben medo

coas sombras, cos ruídos

e co silencio,

souben axiña

que a noite é unha festa

moi divertida.

* * *

Cando a nai mata as luces

nace un silencio

que é redondo e escuro,

mais non dá medo

Cómpre afacerse

e as faíscas e as voces

logo aparecen

* * *

O reloxo da sala

óese ao lonxe

e eu agardo entre as sabas

que cante as doce,

para que saian

os diabriños que viven

na miña casa.

* * *

No armario máis pequeño

teño tres gatos,

un canciño de seda

e dez lagartos.

Dormen de día

e polas notes traman

mil ousadías.

Tamén leron versos de Mar adiante, o primeiro libro publicado por María Victoria Moreno en 1973, moi importante na historia da nosa literatura infantil e que, a pesar de ser unha novela, contén tamén poesía.

Eu escribín este libro

para ti, que o tes na man,

e vas ser por un tempiño

mariñeiro do Arroás.

Págome moito pensando

que te podo eu axudar

a descubrir os segredos

que conta o vento ao zoar.

Raparigos do Arroás,

fóronse as nubes do ceo

e érguese o sol dende o mar…

Non sexades preguiceiros

¡Vinde todos almorzar!

Veciños de Carballeira,

chorade polos paxaros

que voaron mar adiante

tristeiros e alporizados.

Cando o vento vén do monte,

do monte da Carballeira,

parécenos sempre que chora

cunha queixa moi tristeira.

As árbores da Carballeira,

os carballos silandeiros,

aínda soñan cos paxaros

que antes nela estiveron.

Ruliña sen niño,

paxariño pobre,

pechas os olliños,

non choras e dormes.

Ollando Portosouril

o vento da miña terra

coido que chama por min.

Se vos presta a poesía, non deixedes de ler o blogue Versos e aloumiños de Antonio Garcia Teijeiro, de onde foron tirados os textos. 

A xente de Secundario quixo aproveitar o acto para lembrar a todas as mulleres que coñecemos este curso: Alba María, música e improvisadora; Laura Romero, ilustradora e música; Cristina Asenjo, música e profe; Emma Lorenzo Casas, deportista e estudante; Julia Carballo e María Xosé Pérez, profesoras de Micobioloxía na Universida de Vigo; Lorena, María e Irene das Tetas Van; Marta de Canela Cafuné; Celina da Piedade, que nos ensinou a cantar a “Pinguinha d'agua” e o “Calimero” e que nos achegou o benquerido Alentejo; Antía Pousa, da Marcha Mundial das Mulleres con quen conversamos de feminismos e futuro; Iseo Agilda, música e contadora de contos; Nate Borrajo, actriz; Lydia Botana, coa que cantamos no Correlingua. Quixeron lembrar tamén a historia das Marías, as irmás Fandiño Ricart, que coñeceron aproveitando a viaxe a Compostela para celebrar a Regueifesta.

Recordáronnos as músicas do timbre deste curso: as Tanxugueiras, co seu primeiro disco a puntiño de saír; a Guadi Galego, con pontes en lugar de fronteiras; as cinco mulleres que forman a Banda da Loba e a súa homenaxe a Maria Victoria Moreno, Anagnórise.

Imposible nomear a todas as que leron: Maria Reimóndez, Ledicia Costas, Elvira Riveiro, Olga Novo, Begoña Camaño... ou oíron cantar e tocar.

A homenaxe deste día foi para elas porque sabemos que así lle gustaría a María Victoria Moreno, mestra de mestras, muller de pontes, ensinante, leitora, divulgadora, muller de afectos e letras. Muller que colocou as mulleres como protagonistas das súas obras, que traballou sempre, que amou sempre, que axudou sempre. Por iso recoñecemos nela a todas as mulleres que foron, son e serán. Recoñecéndose unhas nas outras.

Iniciou esta homenaxe o alumnado de 1º da ESO que preparou unha biografía cantada de María Victoria Moreno variando a letra dunha música tradicional que coñecían.

Esta era a letra, da que cantaron só algunhas estrofas:

Esta famosa muller-e

Naceu en Estremadura

Mais foi de casualidade

Non é d’ali a fermosura

-

Chámase Maria Victoria

E de apelido Moreno

Coñecía moitas linguas

Mais escolleu o galego.

Ailalá

P’ra cursar bacharelato

ela foi a Barcelona

aprendeu o catalán

E leu importantes obras.

-

Co gusto á literatura

foi para a Universidade

En Madrid fixo a carreira

Tamén grandes amizades

Ailalá

Profe de literatura

en Lugo e Pontevedra

Dedicaba algunhas tardes

Ás nosas letras galegas.

-

Iso estaba prohibido

Victoria foi castigada

Quitaronlle o pasaporte

P’ra terlle a boca calada

Ailalá

No ano setenta e tres

Publica o primeiro libro

Mar adiante se chamaba

Erache pr’os máis cativos.

-

Logo dese veñen outros

Todos eles en galego

Para o público máis novo

Como Os Contos para nenos

Ailalá

No fomento da lectura

Toda a vida atafegada

Traducindo e escribindo

ou a trabalhar nas aulas.

-

Ela foi mestra de mestras

Coma ela silenciadas

Unha muller pioneira

E por fin recuperada

ailalá

Témosnos que despedir-e

Lede a Victoria Moreno

E amade a nosa lingua

Ese é o noso consello

-

Aquí vai a despedida

Aquí vai a derradeira

Esperamos que vos preste

a nosa Festa das Letras

ailalá

Alumnado de 1º da ESO cantando a biografía de María Victoria Moreno

Despois da música de 1º, un grupo de alumnas da ESO (Nuria de 1º da Eso, Clara e Xiana de 3º, Alba, Alicia, Gisela e Laura de 4º da Eso) recitaron poemas escollidos entre textos de poetas galegas que foron lendo a partir de marzo. Con Xohana Torres e súa Penélope que tamén quere navegar iniciamos a viaxe que seguimos con Elvira Riveiro, Eva Veiga, Yolanda Castaño, Luísa Villalta, María Xosé Queizán e Teresa Moure.

Nuria, Xiana, Clara, Alicia, Gisela, Alba e Laura a ler poemas de autoras galegas.

Con outro poema, mais de María Victoria Moreno, continuaron as alumnas de 2º da ESO Nerea, Rocío, Uxía García e Uxía Álvarez:

CANTIGA (do libro Elexías de luz, Edicións Xerais. 2006)

Neste amencer de pombas indecisas

conversarei coas fontes

onde beben pesares cristalinos

as sombras que se axitan pola noite.

Esa lúa de prata

atopou o tesouro

que eu perdera na auga.

No laio dos farois agonizantes

evocarei os nomes

que acenderon lucernas balbucintes

nas fragas mestas onde os medos dormen.

Esa lúa de prata

atopou o tesouro

que eu perdera na auga.

Neste tremor de chumbo e de diamante

serei luz que se esconde

no ardor aceso que xerou os días

ou na xerfa esfiañada en surtidores.

Esa lúa de prata

atopou o tesouro

que eu pedera na auga.

No rubor das estrelas acaladas

achegareime á morte,

sentirei o feitizo dos seus ollos,

e o seu bico na fronte.

Uxía García, Nerea, Uxía älvarez e Rocío a ler Cantiga.

O alumnado da ESO finalizou esta homenaxe cunha música colectiva, “A voz das amigas”, un poema de Yolanda Castaño que as Leilía recolleron no traballo discográfico ConSentimento.

Serviu o texto, e a música, como humilde mostra de afecto e recoñecemento a todas as mulleres que traballan ao noso lado, día a día. As que viven nas nosas casas, as que traballan na nosa escola, as que habitan as nosas aldeas e todas as aldeas do mundo. As que apoiadas unhas noutras camiñan para frente con todos os mundos nas cabezas.

A miña voz, compañeiras,

non naceu para afastar.

Se non fose por vosoutras,

como ía camiñar?

Miña irmá, miña irmá, miña amiga,

tan igual a min e tan distinta,

dáme a man e faremos cordada,

ven comigo, miña camarada,

dáme a man e faremos cordada,

ven comigo, miña camarada.

A miña voz, compañeiras,

tráioa para partillar.

Se non fose por vosoutras,

como ía camiñar?

Miña irmá, miña irmá, miña amiga,

tan igual a min e tan distinta,

dáme a man e farémonos grandes,

temos xuntas a forza dos mares.

Dáme a man e farémonos grandes,

temos xuntas a forza dos mares.

A voz das miñas amigas

Dame folgos pra avanzar.

Se non fose por vosoutras,

como ía camiñar?

Miña irmá, miña irmá, miña amiga,

tan igual a min e tan distinta,

todas xuntas non temos fronteira,

ven comigo, miña compañeira.

Todas xuntas non temos fronteira,

ven comigo, miña compañeira.

Miña irmá, miña irmá, miña amiga,

tan igual a min e tan distinta,

dáme a man e faremos cordada,

ven comigo, miña camarada,

todas xuntas non temos fronteira,

ven comigo, miña compañeira.

Alumnado da ESO cantando A voz das amigas.

Fin da Festa das letras tocando e cantando o himno.

A teta sobre o sol

rumor da froita

pezas de cristal

roxadas pezas de cristal das miñas mans iguais ó liño

orfebre

creadora de burbullas

para mante-la temperatura das pérolas

das que procede o iris.

miña é a medición do mercurio

e a decisiva busca do manancial

que me devolva a correntes con azar de baias.

e que ninguén me busque

e que ninguén me busque exposta como estou á madrugada

regresada nun instinto de rumor de froita

devastada na constancia de coce-lo amor a lume lento

rebentada na percura dun perfume incendiario

de lentísima flor de cerdeira.

e era que non te decatabas

de que comigo viñera xa o desxeo

e un arrecendo a incensos e a fulgor primario

e un fulgor primario e delicias artesás para escarchar

tenrura

se é que por acaso

te namorara irremediablemente a chuvia.

OLGA NOVO, A teta sobre o sol

A teta sobre o sol, o primeiro libro de poemas de Olga Novo, aparece no ano 1996 na artesanal Edicións do Dragón. No ano 1999 edítase na colección Letras de Cal, A.C Amaía.

Hoxe é imposíbel encontrar estas edicións nas librarías, así que partilhamos a reedición de poesiagalega.org (NOVO, OLGA (2011 [1999]). A teta sobre o sol. 2ª ed. Santiago de Compostela: A.C. Amaía, Colección Letras de Cal (ed. orixinal: Edicións do Dragón, 1996). Reedición en poesiagalega.org. Arquivo de poéticas contemporáneas na cultura).

Podes acceder a esta reedición premendo aquí.

Intrahistoria dos meus

O libro de Pablo Fidalgo Lareo Autobiografía de mi generación (Fundación Marco, 2014) contén o ensaio de Olga Novo  “Intrahistoria do amor”. Este ensaio iníciase  con “Intrahistoria dos meus”, un repaso que a propia Olga Novo fai da súa biografía. 

Reproducimos unha parte do ensaio, tirado do blogue de Pablo Fidalgo.

O poema “Monocromo verde” pertence a Cráter, o último poemario en galego de Olga Novo (Toxosoutos, 2012).

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

     Nacín en movemento, nun SIMCA 1200 azul celeste. Son de Vilarmao, unha aldea lucense que non sae nos mapas. Veño dunha familia labrega humilde. Meus irmáns e mais eu fomos os primeiros en facer estudos e en ter acceso ao Saber, procedendo doutros saberes, e coñecer a Historia vindo só da intrahistoria. Desde aí falo.

Desde neniña vivín fascinada pola música. Miña mai, recitaba de memoria os textos aprendidos naquela escola de aldea, inscritos nas enciclopedias franquistas que eu xa non coñecera; e así eu soamente percibía a música da voz da miña mai contándome case cantándome margarita está linda la mar… E eu ficaba cos ollos espalancados ante a imaxe preciosista daquel rei que tenía un rabaño de elefantes, una tienda de diamantes y un gran manto de tisú. Nós, que só viamos rabaños de vacas, que só coñeciamos o brillo humilde da mica que compón a pedra de granito e que non rozaramos endexamais a excelsa suavidade do tisú… Non obstante, a marabilla estaba alí. Nin sequera sabiamos quen escribira aquilo, e moito menos que quen o fixera era un adepto ao réxime e que aquelas enciclopedias tiñan as follas manchadas de sangue.

Lembro tamén a inmensa mágoa que sentía ante o relato poético da morte da Infanta jorobadita. Aínda hoxe sinto aquel diminuto nó na gorxa que se me puña cando ela, ao contrario das belas irmás, se distraía y no hilaba porque ela non agardaba noivo ningún senón a morte. Con que sentimento miña mai acababa dicindo que a levaran enterrar por una puerta escusada / al encuentro del novio que ella soñaba. E eu entón choraba. Tiña tres anos. E sen comprender, engaiolada, escoitábaa dicir con toda elegancia o herdo materno dos romances tradicionais… Girinaldo, Girinaldo, / paje del rey más quirido / si fueras rico en la hacienda / como eres galán polido / esta noche, Girinaldo / la habías de pasar conmigo.

Antes dos libros. Antes da escola. Antes do mundo, está a música. Era aquel tempo redondo e sen fisuras. O círculo perfecto. A vida non escindida. No útero os sons escóitanse desde dentro do líquido e as frecuencias son outras. Acaso é así como oio a poesía vir cara min, escuramente, inicialmente nun balbordo que se vai esclarecendo pouco a pouco. Será que os meus tímpanos aínda só escoitan frecuencias intrauterinas.

Nas tardes de inverno, cando miña mai tiña que ir apañar herba prás vacas, eu quedaba ao coidado das anciás da aldea: a Sra. Carme de Benitiño, a Sra. Ramona de Casumira. A primeira dábame unha merenda de queixo con pantrigo e ensinábame a rezar. E sen comprender o senso daquelas palabras de poder, eu adoraba a rítmica prosodia da letanía e do rosario, antes y después del parto, e aquel sublime bendita tú eres / entre todas las mujeres. Cando chegaba ese intre, que me semellaba o clímax, eu alzaba os olliños inocentes cara unha humilde imaxe da Virxe que estaba colgada na parede do pasillo, e que hoxe lembro, co brillo do tempo, coma se fora un exquisito icono dun Andréi Rublev de Vilarmao.

E pola música daquelas palabras eu sei que hai música antes da Música. Foime transmitida por mulleres pobres dunha aldea extinta que non forman parte da Historia. Pero na nosa intrahistoria elas eran as verdadeiras transmisoras da música verdadeira.

Na casa non había ningún libro. Aos catro anos mercáronme unha carteira laranxa cunha árbore frondosa debuxada, e fun feliz á escola. Na casa non había ningún libro. Unha vez a mestra mandounos levar á escola un conto, e eu, que non tiña ningún, rebusquei pola casa e o único que atopei foi unha folla solta e rota de Aladino, probablemente un resto dun conto de segunda man, traído polas curmás. Lembro perfectamente o intre en que a mestra nos pediu o conto e se achegou a min, con toda a tenrura, e me dixo está muy bien, Olguita, pero la próxima vez tienes que traer el cuento entero. Eu asentín, simulando ser unha meniña que non sabe que unha folla non é o libro enteiro, que o fragmento non constitúe a totalidade do texto. Eu asentín preferindo semellar a inocencia, ou incluso a falta de intelixencia, con tal de ocultar a pobreza.

Agora amo o fragmento. O fío solto. O pespunte. O inacabado. Prefiro a escultura saíndo do barro imperfecto de Camille Claudel cá obra mestra acabada de Rodin. Non disimulo que só teño unha folla do conto de Aladino porque sigo sendo aquela nena que só tiña unha folla do conto de Aladino. Nunca tivemos Historia senón historias entretecidas unhas nas outras. Nin é noso o grande relato senón o conto a carón da lareira que se reinventa por puro pracer da transformación natural… que iso precisamente é a vida.

Aos seis anos, o libro de lectura, Alameda, estaba composto por romances. Apréndese tamén na carencia. A sede vai buscar auga ao río, aos manantíos subterráneos, ao fondo dos pozos. Tantas veces lin aquel libro, o único que tiña para saciar a sede, que acabei sabendo de memoria tódolos romances que contiña, e cando me mandaban ler, eu, con inxenua solemnidade, erguía por momentos a vista do libro e seguía lendo no ar o poema que quedaba no libro. Fun sorprendida así pola mestra. E sentín por primeira vez vergonza. Pero tamén se aprende na carencia, e a sede vai buscar auga ao río, aos manantíos subterráneos, ao fondo dos pozos. Na casa non había ningún libro.

Logo descubrín nunha alacena do comedor os libros de texto dos meus irmáns maiores. E busquei neles novas músicas. Así foi como comecei a dramatizar polo corredor da casa Abenamar Abenamar moro de la morería e Con cien cañones por banda… Tiña sete anos. Pola matanza e pola festa subíanme á mesa á hora do café e eu recitaba para toda a familia aquelas incomprensibles andanzas das tres fillas dun rei, e o estraño caso de Don Bueso. Trinta xeracións de meu analfabetas, e eu recitaba sobre a mesa para elas. Trinta xeracións de meu en silencio, eu declamaba para elas. Trinta xeracións de meu analfabetas, eu amaba a poesía por e para elas.

Non creo en Deus, pero si na xenética, esa ciencia azarosa e exacta. Non sei de onde procede esta sede miña e esta escoita. Probablemente sexa o produto dun cromosoma hipersensible da mai e da oratoria popular do pai. Ou un eco lonxano dun ancestro que rimaba octosílabos sen saber escribir o seu nome pero sabendo cantar a vida.

Cando se acabaron os textos dos libros da casa quedei soa. Tamén na carencia se medra. Así, por pura pobreza escribín, aos sete anos, o primeiro poema. Cheguei á poesía desde a pureza da desposesión, sen nada, con fame, exactamente igual que viviran os meus, en ausencia de Saber, en Ausencia de Historia.

Monocromo Verde

En ausencia de respiración absorbiamos aire con fariña

neve pura

as papas dos pobres de nós

(cando había azucre non había café):

restos das cartillas de racionamento metidos entre as moas do xuízo

final

o liño da fame

tan branco

rodeaba coma un anel de Saturno as paredes do estómago

a cinta dos sombreiros de palla

e afeitos a morrer día tras día

contemplabamos barro tirabeques estrondos demoledores dentro

ollos coma maletas nas que o mundo se daba por vencido

unha intuición de bágoas escondidas nas enrugas bimilenarias das anciás

aturdidas e negras coma os seus vestidos de loito da idade do ferro.

En ausencia de amor

un refaixo comido da polilla e do sol posto a secar na lareira

contiña os últimos escritos de Simone de Beauvoir

e o aborto que matou no profundo da palleira á Benigna de Remigio

os seus beizos amoratados que nunca vin flótanme no pensamento

afúngaseme o corazón

querida toda

nunca correspondida

pasto da eternidade que non hai

en ausencia de amor.

En ausencia de Historia

escribiamos en cadernos de pizarra que se borraban con cuspe

e voan formando círculos no observatorio de Greenwich

pois en ningún mapa aparece este nome velenoso

Vilarmao Vilarmao a rentes de ningún santo patrón

na puta diócese da nada

só hai un patio redondo

a elipse espiritual por onde saen os porcos do cortello e un tractor

Lu-Ve 34576 para delimitar o espazo.

En ausencia de Saber

a casa da mestra xace coma un cadavre exposto á chuvia

coas vigas tentando aínda soster a táboa do tres un problema de aritmética que nunca resolvemos

pero hai días en que unha liña recta trazada nun encerado antigo

resplandece na súa estrutura ósea

e todo o noso pequeno mundo groñe pobriño il

coma se rezara un rosario digno da existencia de Deus.

En ausencia de palabra

abondounos o berro denunciador que é a noite do moucho

en ausencia de pan

en ausencia de leite

en ausencia de trigo

contra o día cabrón que se erguía máis cedo ca ninguén.

En ausencia de futuro

rechinaron as rodas dos carros ou serían acaso metáforas deterioradas

aves de mal agoiro que ostentan o poder.

O resto dos animais

golsan sobor dos prados os cañotos de millo cos que se criaron

en sinal de dó

si porque en ausencia de futuro

só hai ausencia

e talvez isto que digo:

En ausencia de ti

de tanto morder as herbas para conter o espasmo

digo o teu nome ata que a lingua se me seque

e fico toda igual a ti antes e despois do tempo

facendo a fotosíntese do amor

na vangarda da nada

onde só se pode vivir pintada coma un monocromo verde.

Texto íntegro no blogue de Pablo Fidalgo: "A intrahistoria do amor"