Xela Arias e o 25 de Abril

 

Fotografía: Maria Helena Vieira da Silva | A poesia está na rua II, 1975 | Museu Arpad Szenes - Vieira da Silva

 25. Flor de abril 

Infórmame o peso dos pasos

sobre o incordio da realidade.

Mais se a flor se erguía

ergue

un fondo olor de liberdade

(e as palabras teñen por virtude

ser tan grandes como as ganas,

o querer, quero dicir).

E sumo coa miña a túa

na grande ramallada dos desexos.

E sabemos que sumando agradecemos

ser capaces en conquistar

da guerra tódalas batallas,

miña flor, meu caravel.

A poesia está na rúa, 25 Aniversário 25 Abril (1999)

REVOLTA

-Pois ti podes pararme, encomendarme

á vella relixión de nós parados,

brazos quedos e a morte nos meus labios.

Di podo. Quizás non olla-lo feito.

Ándanme sempre as mans facendo praias

imposibles; pode ser de non medrar

e caer no intento os dedos partidos…

(non, ¡o tigre revóltase aló dentro…!)

-Dicide pararás: nel anubarán

horizontes que amara, ebrio fincará

os pés no destino dos cadáveres…

E, erguido ou o século disculpado,

a gracia da praia virá comenzo,

destrucción e do inmóbil o desprecio.

Sempre. Comemorações  populares 25 abril (Porto, 1986)

SON AUGAS

 Nas paredes escribiran mortos.

O vento trae maquinarias. Sorte

de ríos amarelos vén parar ás nosas mans;

atraio, quizais, os malos destinos

pois abrazo a morte, toda morte,

¿da vida? Ríos pesados de baleas

confonden os pasos que avanzamos.

E calo.

Ríos, ríos, só auga, coma ríos

sucesos acontecidos, contidos acenos

que desatamos, ríos que se desfollan.

¿Cando hemos desaparecer, cariño?

Fundida á confusión, ¡cómo agradezo!

Estufas tiran linguas

abrasadoras para cazarme.

E non se atrapan

reflexos das luces nos peiraos,

ás noites,

cando eles dormen.

Sempre. Comemorações populares 25 abril (Porto, 1987)

Poesías recollidas en XELA ARIAS, Poesía reunida (1982-2004), edición de María Xesús Nogueira, Xerais 2018

Músicas para os nosos poemas

 Algunhas ligazóns para buscarmos músicas galegas de mulleres galegas.

1. A páxina de Laura Romero e do seu proxecto Músicas Galegas Ilustradas.

As músicas están colocadas en orde alfabética e, de premeres nos nomes, accedes a máis información. 

2. Dúas listas de reprodución do youtube:

Músicas I

Músicas II  

Rosalía Fernández Rial

Na antoloxía poética No seu despregar, editada por Apiario en 2016 Rosalía Fernández Rial preséntasenos así:

(Carballo, Muxía, 1988)

"Son filóloga e doutora en didáctica das linguas e da expresión dramática, mais tamén me (trans-) formei en artes escénicas. Quizais por iso, como escritora, prefiro que fale a obra. Individual e en verso: En clave de sol (Lumieira 2009), Átonos (Lumieira 2011), Vinte en escena (Edicións Positivias 2012), Un mar de sensacións (Semescons 2012), Ningún amante sabe conducir (Ed. Positivas 2014), Contra-acción (Neopàtria 2016). E en prosa acompañada: Follas de carballo (Lumieira 2011), Contos de taberna (Ed. Embora 2014).

Adoito reservar o acto enunciativo para o encontro directo en diversos proxectos de carácter teatral, ou ben para compartilo en organizacións e colectivos vinculados aos eidos literario, artístico ou educativo".

Outros poemarios publicados máis tarde pola autora serían Sacar a bailar (2016) ou o recente Árbores no deserto (Galaxia).

Publicou o ensaio Aulas sen paredes no ano 2016, froito da súa tese de doutoramento; como narradora, o libro de relatos Bonus track (Galaxia 2018). No que atinxe ao xénero dramático, destaca a escrita de "A lúa, válvula de spray", unha ficción sonora a través das rúas de Carballo dirixida por Quico Cadaval para o FIOT (Festival Internacional de Outono de Teatro).

Esta é a páxina da autora. Moi recomendable.

Nos seguintes vídeos podedes ver a presentación do seu último traballo poético, Árbores no deserto e unha entrevista no Zig Zag onde fala deste poemario e do seu proxecto teatral "A lúa, válvula de spray".

Se queredes ver a Rosalía Fernández Rial recitando máis poemas accedede a esta lista de reprodución.

E se queredes ver máis entrevistas a Rosalía Fernández, accede a estoutra lista de reprodución

Aquí vos deixamos algúns poemas de Rosalía Fernández Rial, para que vos pique o becho:

GÚSTO-NOS

Agarda!

Estamos atados

pola mesma lingua,

enredados en idéntica

papila gustativa.

Vibra. Bebe o ruxir

que nos deglute sen tragar.

Brinca o lume loiro

da fala lene.

Pero agarda.

Non rompas o compás.

As palabras de sabores

sóñannos saltos imposibles

sobre ápices entrelazados.

Podemos ser traficantes de padais

ou afinar o asubío desta serpe.

Podemos chuspir leras amargas;

sentir o doce tombo

dos beizos salgados.

E o bico barbitúrico da lúa.

Podemos protexer ós fuxitivos.

Mais agora agarda.

A única fronteira

é a nosa lingua de area. No horizonte.

Átonos (2011)

ESCENA I (ESQUECEMENTO)

Nunca

ninguén

nos agarda.

Xamais preguntaron por nós.

Quedamos varados

na patria da ausencia;

sen barco,

sen mar.

Desterráronnos

ás náuseas dun deserto

que esqueceu a súa area.

E, desde este corazón de ningures,

sopramos un vento que non zoa.

Ovento que habitamos

os nómades invisibles.

Tapáronnos

co rostro da nada.

Mais…

SÓ OS QUE ESTAMOS EN TEITO

PODEMOS VER AS ESTRELAS.

Vinte en escena, Positivas 2012

Musicado pol'A Banda da Loba en Bailando as Rúas (2017)

ESCENA III (TODAS AS RÚAS)

Demasiado frío

para durmir

- di o carambelo dos teus labios-.

Demasiado frío.

E á cidade non lle caben

os nosos corpos

nos seus petos.

Fóra

é o único lugar que nos pertence.

Mais non tremas, amor.

Os edificios son árbores

con necrópoles de niños,

illas afogadas

en océanos que non flotan.

“Eles” teñen

un furado de asfalto vertical,

unha fiestra sen luz

entre as fauces da noite.

E nós?

Nós, todas rúas.

Vinte en escena, Positivas, 2012

Musicado por Puntada Sen Fío en Prendeu a Luz (2015)

PONTE MÓBIL

Desde a marxe oposta,

o teu perfil sería

unha mancha

no horizonte;

minúscula

ausencia de luz

entre confíns celestes.

Se eu estivese noutra orela,

medirías igual que o meu dedo corazón.

Igual que o meu dedo,

corazón.

Entón, podería xogar contigo

sobre o gume das uñas

ou esmagarte

nun desvío de xema,

reducíndote á sombra

da miña marca dactilar.

Mais…

Estamos na mesma banda,

corazón

contiguo,

e non son quen

de cruzar o río

sen ti.

Ningún amante sabe conducir, Positivas (2014)

Recitado por Rosalía Fernández Rial con música de Pablo Vidal e vídeo de Delio Sánchez (2016) 

Recitado por Rosalía Fdez. Rial en Corentena cn poesía marzo de 2020

Era tan incisiva

a idea daquel verso

que me convertín en presa fácil

para ser cazada.

Encarnei o branco perfecto:

un corpo bitácora

agardando sangue,

con dianas por mamilas

e beizos en forma de anzol.

Deixei atrás os meus nomes,

o instinto literario,

a lingua.

Pensei que chegaban as palabras

cando o poema

me devorou.

Recollido en No seu despregar. Antoloxía poética, Apiario (2016)

Correlingua 2019

O galego é a fórmula

Artigo escrito para O Picurí por Alicia Nogueira, César de Bautista, Clara Iglesias, Belén Suárez (4º ESO) e Samuel Nogueira, Aitiana Serrano, David Fernández, Rubén Rodríguez. (1º ESO)

O alumnado da ESO no Correlingua 2019

O día 15 de maio, o alumnado da ESO fomos ao Correlingua 2019. Este é un acto que se realiza anualmente para reivindicar o uso do galego en todos os ámbitos.

Cada ano o Correlingua ten un lema e o deste foi “O galego é a fórmula”. Este lema fai referencia á prohibición do uso do galego nas disciplinas científicas nas escolas. Matemáticas, Física e Química ou Tecnoloxía poderían, segundo esta norma, impartirse en inglés, mais non en galego.

Relacionado con este tema, había diversos concursos: de pancartas, de manifestos, de banda deseñada e de vídeo.

Pola mañá fomos ao auditorio de Ourense, onde se anunciaron as persoas gañadoras dos concursos. Ademais, o grupo de Melide Cuarta Xusta deu un concerto e uns alumnos do seminario tocaron unhas pezas na gaita.

Cuarta Xusta no concerto do Correlingua en Ourense

Despois dos actos no auditorio, encamiñámonos cara á Praza Maior de Ourense nunha manifestación para defender a nosa lingua. 

Para esta actividade, o alumnado de 3º e 4º da ESO elaborou un manifesto que presentou a concurso. Nel facemos referencia a semente que supón o alumnado galego falante e a necesidade de que esta semente medre nas xeracións máis novas. O manifesto chámase A Cerna da Lingua, como o blogue de 4º da ESO, que podedes consultar aquí

A CERNA DA LINGUA

Aquí estamos.

Dentro do primeiro círculo concéntrico,

na orixe do mundo.

Múltiples, diversas, diferentes… mais xuntas

Coladas entre nós coa forza das palabras.

Firmemente.

Duras, resistentes

no centro do universo.

Sabedoras do cheiro da auga e das castañas,

do sabor da nébeda,

da calor da pota de caldo e do forno de leña.

Expertas en alquimia. 

A fórmula somos nós.

Aquí estamos.

No corazón do castiñeiro.

A bailar xuntas en círculo máxico

e medrar para fóra.

Unha vez e outra vez e outra e outra máis...

Imparables neste deseño perfecto.

A fórmula somos nós.

Intactas despois do lume

ou da podremia.

A termar da árbore arredor nosa

con tanta forza que permanecerá en pé

até despois de térmonos ido.

E dicimos hidróxeno, osíxeno e pan

cando remexemos con forza a mestura

e deixamos levedar

e cocemos no forno

e multiplicamos a masa

por cen, por mil, maxicamente...

Coñecemos a fórmula, a química, a física.

Somos A Cerna da lingua.

A esencia, o núcleo, o corazón, a parte máis dura e resistente.

O xerme e o elo.

No castiñeiro ou no pan.

Posuidoras do segredo.

E ti, sabes xa cal é a fórmula?

Está en nós: o galego.

“A Terra Chá somentes é...”

Escrito para a revista O Picurí por Uxía Vázquez Pérez, Adrián Míguez González e Sheila de Sousa, 1º ESO

O día 12 de abril o alumnado do Club de Lectura “Levedar a Língua” acudiu a un roteiro pola Terra Chá para coñecer esta paisaxe tan querida por Manuel María, un dos autores que lemos neste curso.

O primeiro que visitamos foi o castro de Viladonga e o seu museo, no concello de Castro de Rei, un castro galaico-romano pertencente á coñecida como cultura castrexa e localizado nunha elevación a 535 metros sobre o nivel do mar, lugar desde o que se domina visualmente gran parte da chaira da Terra Chá. Comezou a escavarse no ano 1972 por M. Chamoso Lamas e foi declarado Ben de Interese Cultural no ano 2009.

Castro de Viladonga, Castro de Rei

“Castro de Viladonga”

(…) Castro de Viladonga, círculo máxico,

símbolo do pai Sol e máis da Vida,

feito da mesma terra que o meu corpo,

arraigado no ser da miña tribo

como unha mao nobre e xenerosa

ou colo maternal, pois en Galiza

só hai feituras de colo e mao aberta.

Para quen, para que, por que

tantísima tenrura derramada…?

Castro de Viladonga, montón breve

de vellas pedras nas que vive

o silencio, a ruína, a soidade:

imaxe xusta e fiel da miña patria.

MANUEL MARÍA, Versos do lume e o vagalume, 1982

Pedregal de Irimia, Meira

Despois dirixímonos ao Pedregal de Irimia, no concello de Meira, lugar de nacemento do Pai Miño. O Pedregal parece un río de pedras organizadas coma un funil cunha extensión aproximada de 700 metros. Ao final deste funil apréciase un regato de auga que nace de numerosas fontes repartidas pola Serra.

Este lugar antes tiña unha paisaxe fermosa e víase desde os altos da Terra Chá, pero debido á plantación indiscriminada de eucaliptos, problema que se estende a toda Galiza, xa nin se ve desde o Castro de Viladonga. O responsable da fundación Manuel María díxonos que tiñamos sorte de ver o Pedregal aínda, porque dentro duns anos é probable que nin poida verse.

Despois do Pedregal de Irimia fomos á Carballeira de Santa Isabel, no concello de Outeiro de Rei, unha área recreativa onde xantamos e paseamos á beira dos ríos Ladra e Miño, que alí conflúen.

Este espazo natural, que foi campo da festa, tamén se chama “As Veigas” e nel atópanse a capela de Santa Isabel e un fermoso muíño. Tamén hai un monólito cun poema de Manuel María (“Carballos”: Terra Chá, dedicado ás árbores centenarias deste magnífico espazo natural). que a Asociación de Escritores e Escritoras en Lingua Galega (AELG) colocou en homenaxe ao autor no ano 1997. 

Monólito en homenaxe a Manuel María, Carballeira de Sta. Isabel, Outeiro de Rei

"A vella, fermosa carballeira,

pon en nós un inquedo tremor respectuoso:

cada carballo é un ser vivo

que canta, sofre e ama.

A súa sombra é un enigma

na que non podemos penetrar

doadamente.

E a súa voz,

rouca e cambiante, ten

un tremor escuro de salmodia.

Que mensaxe nos quere transmitir

o seu canto humano e vexetal?"

MANUEL MARÍA, Ritual para unha tribo capital do concello, 1986

Pola tarde visitamos a Casa Museo Manuel María (“Casa de Hortas”), un espazo en que se atopa o legado de Manuel María, unha casa chairega onde o poeta pasou a infancia e ao que dedicou moitos versos. Alí atendeunos Antón Laxe que nos foi guiando polos diferentes espazos da casa e explicando a obra e importancia de Manuel María. Tamén lemos uns poemas que el escribira sobre a súa infancia e Antón fíxonos ver que, se cadra, a nosa vivencia era moi parecida a aquela que tivo Manuel María cando neno en Outeiro de Rei.

Podedes visitar este interesante espazo na seguinte ligazón e acceder a múltiples recursos, aínda que recomendamos visitala en persoa tamén: http://www.casamuseomanuelmaria.gal/portada.htm

(…) Eu nacín nunha casa moi fermosa
e, nela, deixei o meu pasado.
O tempo da nenez, o soño ousado
e a miña adolescencia tormentosa (..)

MANUEL MARÍA, Sonetos á casa de Hortas. 1997

A última parada antes de volver foron as Penas de Rodas, dúas orixinais moles graníticas situadas na parroquia de Gaioso. A erosión da auga deu lugar a estes dous bolos de gran tamaño e case esféricos. O lugar, cheo de simboloxía e lendas, é considerado un lugar de culto.

(…) As Penas de Rodas son

dous ollos alucinados

que espían con atención 

os eidos máis alonxados.

Se ambas penas se desfán

arde, co mundo, un tesouro:

unha pena é de alquitrán,

a outra trabe de ouro! (…)

MANUEL MARÍA, Terra Chá, 1954

Aquí tedes algunhas fotos máis.

Aprendendo a regueifar

Artigo escrito para O Picurí por Andreea Larisa Matei, Samuel Rodríguez, Luna Rodríguez, 1º ESO.

En 1º da ESO traballamos a improvisación oral en verso nas aulas de galego, aprendemos como se constrúe unha regueifa e fixemos varias ao longo do curso.

No mes de xaneiro viñeron á escola Alba María e Sara Marchena para faceren con nós un obradoiro e aprender de dúas mulleres que xa son un referente na regueifa galega. Aprendemos, por exemplo, a importancia que ten o último verso e que non debemos contar as sílabas, senón aprender a melodía e crear versos que entren nela. O curso pasado xa estivera Alba facendo obradoiros con todo o alumnado da ESO, pero nós era a primeira vez que asistiamos a un.

Nese dia, algunhas persoas do ENDL de 4º da ESO aproveitaron para entrevistar  Alba e Sara. Trataron cuestións ben interesantes como, por exemplo, a ferramenta tan poderosa que supón para unha persoa da nosa idade aprender a regueifar ou que ata hai ben pouco só se coñecía o nome de dúas mulleres regueifeiras, pero que iso non significaba que non existisen, senón que o contexto en que improvisaban sería doméstico, de tal maneira que non o facían en público e por iso se descoñecían os seus nomes. 

Aquí tedes esa entrevista

E ti, que sabes da regueifa?

A forma de improvisación oral galega máis coñecida popularmente, a regueifa, conservouse cunha certa vitalidade até mediados do século pasado, especialmente na provincia da Coruña, na Costa da Morte. 

Aquí van algúns nomes de regueifeir@s tradicionais en activo nos últimos anos: Florinda de Patricio,  Lola do Panadeiro, Maruxa a Chevarria, Suso  de Xornes, Benito Lobariñas, Luis O Caruncho, Ribeira de Louzarela, Guillermo de Rabadeira, Fermín da Feiranova... 

O IES Maximino Romero de Lema, de Baio, em Bergantiños, está nun proxecto de revitalización da regueifa, Proxecto Regueifesta, xunto ao IES Marco do Camballón de Vila de Cruces, para impulsar a regueifa como forma de participación social no proceso de normalización da nosa lingua. Ese proxecto está apadriñado por Aurora de Baio, regueifeira de 103 anos, e Xairo de Herbón, de 11 anos. 

A regueifa sería un pan de voda, unha especie de dóce en forma de rosca, feito con fariña fina de trigo, ovos, manteiga, azucre e canela. Os asistentes á voda disputaban o reparto da regueifa cos cantares improvisados ao desafio. Tamén se chama regueifa unha danza que se bailaba nas vodas coa regueifa sobre a cabeza.

Son coplas cantadas a capela de catro versos, normalmente octosílabos, en que riman os pares.

En Lugo, a improvisación recibe o nome de brindo ou loia. En Ourense, fistores.

Pero hai moitas formas de improvisación oral por todo o mundo (Brasil, Cataluña, Portugal, Cuba…) que teñen características propias e que proban a importancia da expresión oral en todas as culturas e a súa  función social.

Regueifar é unha boa maneira de resolver conflitos mediante a palabra, de gañar seguridade, de aprender vocabulario, de que a cabeza non se enferruxe. 

Animámoste a regueifar.

Cantigueiro do Orcellón

Artigo escrito para a revista O Picurí por Andrea González, Antón Rodríguez, Adrián Fariña, 1º ESO

“O Carballiño faloume dereito ao corazón

e a súa voz

en min quedou, para sempre, sementada”

MANUEL MARÍA, Cantigueiro do Orcellón, Ediciós Avantar, 1984, O Carballiño

O día 14 de maio o alumnado de 1º da Eso e de 5º de Primaria fixemos o “Roteiro Manuel María” no Carballiño. Esta actividade foi organizada por varias escolas (O Carballiño, Maside e Cea) e pola AC Avantar, a agrupación cultural que editou por primeira vez O cantigueiro do Orcellón no ano 1984, un libro de poemas que o autor chairego dedicou á nosa comarca.

O roteiro está marcado na vila en varios lugares onde están escritos poemas pertencentes a este libro: Balneario, Praza das Galiñas, Concello, Fonte do Concello, Eira de Flores, Fonte de Flores e Veracruz.

Balneario do Carballiño

Comezamos a ruta no Balneario onde fixemos un xogo para formar grupos co alumnado doutras escolas. Con estes grupos fariamos as actividades marcadas ao longo da mañá. Alí o alumnado de Maside leu os poemas de Manuel María dedicados a Maside e Dacón. Pasamos por diante do auditorio, que agora se chama Auditorio Manuel María e onde hai unha placa dedicada a el.

Praza Maior

Continuamos ata á Praza das Galiñas onde lemos o poema “A feira” e despois fomos á Praza Maior, onde alumnado de Cea leu “Oseira” e “As panadeiras de Cea”. Despois fomos ao concello e á Fonte do Concello para ler os poemas das placas. 

Fonte do concello

Na fonte iniciamos o segundo xogo que se desenvolveu entre a Eira de Flores e a Fonte de Flores.

Finalmente chegamos á Veracruz, onde un alumno de Cea leu o poema e fixemos o último xogo que consistía en pedirlle a alguén da rúa que lese un poema de Manuel Maria e que puidésemos gravalo en vídeo.  Eran dez poemas escollidos da inmensa obra do autor que xa non estaban no Cantigueiro do Orcellón. 

Alumnado de Cea na Veracruz

A actividade finalizou coa lectura dun fragmento do poema A Fala por alumnado das tres escolas. Este día pasámolo moi ben e fixemos novas amizades.

Aquí tedes o vídeo.